Prawne aspekty wdrożenia ESG

Co jest dziś istotne w prowadzeniu biznesu? Oczywiście, jak zawsze, generowanie zysków, dążenie do rozwoju przedsiębiorstwa i zapewnienie mu konkurencyjności na rynku. Równie dużą rolę odgrywa pozyskiwanie nowych talentów i dbanie o innowacyjność oferowanych produktów lub usług. Nie bez znaczenia dla współczesnych firm jest również to, jaką funkcję pełnią one w społeczeństwie i jak w związku z tym są postrzegane – przez klientów, partnerów i inwestorów, przez pracowników, jak też przez samorządy i lokalne społeczności. I właśnie w tym obszarze pomocna jest – zwłaszcza w przypadku dużych organizacji – strategia ESG.

Za tym skrótem kryją się trzy fundamenty koncepcji: środowisko (environmental), społeczeństwo (social) i ład korporacyjny (governance). Organizacja, która przestrzega standardów ESG, prowadzi działania na rzecz ochrony środowiska, korzysta z odnawialnych źródeł energii, ogranicza emisję gazów cieplarnianych, praktykuje recykling, zapobiega wylesianiu, redukuje zużycie prądu, wody czy paliw. W kontekście społecznym koncentruje się na zdrowiu i bezpieczeństwie (również psychologicznym) pracowników, zapewnia sprawiedliwe ich traktowanie, stosuje zasady równości płci i wynagrodzeń, przestrzega praw człowieka, chroni dane osobowe, a także dba o relacje z lokalnymi społecznościami. Natomiast na płaszczyźnie ładu korporacyjnego ESG oznacza przestrzeganie etyki biznesu, wdrażanie procedur zapobiegających korupcji czy nadużyciom, promowanie transparentności swoich działań, jasne i klarowne określenie struktur organizacyjnych, dbanie o cyberbezpieczeństwo oraz odpowiedzialne zarządzanie ryzykiem.

Lista zadań uwzględniających wszystkie trzy fundamenty ESG jest z całą pewnością długa, ale samo jej stworzenie to dopiero początek. Poszczególne działania trzeba oczywiście najpierw wdrożyć wewnątrz organizacji, a potem odpowiednio udokumentować i opisać w specjalnych raportach. Dopiero wówczas możemy mówić w pełni o zaimplementowaniu strategii ESG w firmie. A co może na tym zyskać sama organizacja? Przyjmując większą odpowiedzialność za środowisko, pracowników i struktury organizacyjne, wzmacniamy wizerunek firmy na zewnątrz, zwiększamy zaangażowanie zespołu, stajemy się atrakcyjnym pracodawcą, lepiej zarządzamy różnorodnością wewnątrz organizacji, zwiększamy swoją konkurencyjność oraz budujemy kulturę organizacyjną i długoterminową stabilność.

Początkowo ESG postrzegano jako koncepcję pomocną w zarządzaniu firmą. Dziś staje się ona obowiązkiem regulowanym przez zapisy europejskiego i polskiego prawa. W najbliższych latach tych nowoczesnych standardów będą przestrzegać już nie tylko największe przedsiębiorstwa, ale także część średnich i małych firm. Jak przygotować swoją organizację na wprowadzenie ESG? Na czym właściwie takie działania polegają? Jakie zapisy prawne będą obowiązywać polskie podmioty? Czym jest i na czym polega raportowanie ESG? Na te pytania odpowiada mecenas Michał Koralewski.

Tomasz Zacharczuk: ESG postrzegane jest już nie tyle jako trend, ile fundamentalna zmiana w sposobie prowadzenia firmy. Dlaczego we współczesnym biznesie ESG odgrywa coraz większą rolę?

Michał Koralewski: ESG zakłada szerokie spojrzenie na inwestycje i rozwój firmy w sposób uwzględniający trzy podstawowe sfery działalności, od których nazw utworzony został skrót całej strategii. Są nimi: ochrona środowiska, relacje biznesu z pracownikami, klientami i otoczeniem, w którym biznes ten funkcjonuje, oraz wdrożenie najwyższych standardów w zarządzaniu przedsiębiorstwem i w jego kontroli. ESG jest zatem strategią kompleksową, wpisującą się we współczesne trendy dotyczące rozwijania firm. Jeśli bowiem na przedsiębiorstwo spojrzymy niejako z góry, dostrzeżemy, że jest ono elementem większej całości – środowiska, społeczeństwa i panujących pomiędzy nimi relacji.

Jakie są główne różnice pomiędzy ESG a tradycyjną koncepcją zrównoważonego rozwoju?

Podstawową różnicą jest inny poziom oddziaływania obu strategii. Koncepcja zrównoważonego rozwoju zakłada podejmowanie działań mających na celu utrzymanie się organizacji na rynku bez wyrządzania szkód środowisku, społeczeństwu i gospodarce, a gdy to możliwe, przyczynianie się do poprawy tych czynników. ESG natomiast skupia się na stosowaniu mierzalnych kryteriów oceniających oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko, społeczeństwo i samą instytucję. Zrównoważony rozwój jest zatem pojęciem szerszym i zarazem bardziej ogólnym. ESG zaś koncentruje się na wymiernych i policzalnych efektach danej inwestycji dla wybranych kryteriów. I chociaż obie strategie skupione są na uwzględnianiu w planowaniu strategicznym kryteriów pozaekonomicznych, to ESG kładzie większy nacisk na zarządzanie ryzykiem i rozwój firmy poprzez dostosowanie do mierzalnych parametrów.

Skąd właściwie wzięło się ESG?

ESG wyrosło na kanwie CSR, czyli idei społecznej odpowiedzialności biznesu, oraz wspomnianego już zrównoważonego rozwoju. Jednak w przeciwieństwie do nich oferuje mierzalne kryteria pozwalające na uwzględnienie wymogów środowiskowych, społecznych i korporacyjnych w planowaniu strategicznym.

Jakie są główne regulacje prawne dotyczące strategii zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej?

Podstawowym aktem prawnym jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (tzw. Rozporządzenie SFDR – Sustainable Finance Disclosure Regulation). Jego uzupełnieniem na rynku niefinansowym jest natomiast Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Dyrektywa CSDR).

Rozporządzenie SFDR w kolejnych latach było zmieniane i uzupełniane przez kolejne akty prawa unijnego, które obowiązują także na terenie Polski bez konieczności ich dodatkowej implementacji. Ustawą, w której znajdziemy bezpośrednie odwołania do raportowania ESG, jest natomiast polska ustawa o rachunkowości. 

Jakie sankcje mogą grozić firmom, które nie wywiązują się z obowiązków związanych z ESG? Jakie podmioty w Polsce są obecnie objęte takim obowiązkiem?

Obecnie jedynie około 150 największych podmiotów wśród polskich przedsiębiorstw podlega obowiązkowi raportowania ESG. Stopniowo jednak obowiązki te będą obejmowały kolejne grupy przedsiębiorstw. Kary za naruszenie przedmiotowych obowiązków mają dwa wymiary. Są to kary finansowe, które mogą sięgać nawet 30 milionów złotych, oraz kary wymierzane przez sądy karne, z karą ograniczenia wolności do lat 2 włącznie. Naruszenie obowiązków w zakresie zrównoważonego rozwoju może być także rozpatrywane jako praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów, co daje Prezesowi UOKiK szerokie pole do interwencji. Wachlarz środków zaradczych jest w takim przypadku rozległy i obejmuje m.in. nakaz zaprzestania działań powodujących naruszenia, wystąpienie o odwołanie członka zarządu odpowiedzialnego za naruszenie, zakazanie udostępnienia określonych produktów lub nałożenie kary finansowej. 

Na czym polega raportowanie ESG i dlaczego jest tak ważne dla firm?

Raportowanie ESG to nic innego jak obowiązek sprawozdawczy określonych podmiotów, obejmujący przekazywanie informacji o wpływie danego przedsięwzięcia na środowisko, społeczeństwo, a także na ład korporacyjny danej firmy. Raporty tego typu dostarczane są m.in. inwestorom, instytucjom finansowym, zakładom ubezpieczeń, kluczowym klientom, pracownikom i lokalnym społecznościom. Na mocy dyrektywy CSDR raportowanie ESG będzie dla określonych podmiotów obowiązkowe i będzie odbywało się w cyklach rocznych. W raportach znajdą się informacje na temat osiągniętych przez firmę wskaźników ESG. Informacje te wpływać będą na ocenę danego przedsiębiorstwa, jego rating, scoring, wiarygodność oraz odbiór społeczny.

Jakie informacje powinny znaleźć się w raporcie? Jakie są wymogi formalne takich sprawozdań w Polsce?

Raportowanie odbywać się będzie poprzez odniesienie do wskaźników podzielonych na trzy podstawowe kategorie ESG, czyli środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Do wskaźników tych należą m.in. następujące informacje:

•  Środowisko: emisje gazów cieplarnianych, zużycie energii, ryzyko i korzyści związane z klimatem, zarządzanie emisjami, zużycie wody, wpływ na bioróżnorodność, zanieczyszczenia i odpady,
• Społeczeństwo: różnorodność w organach zarządczych, wskaźnik równości wynagrodzeń, BHP, polityka praw człowieka, rotacja pracowników, wolność zrzeszania się,
• Zarządzanie: struktura organów zarządczych, mechanizmy zgłaszania naruszeń, ochrona danych osobowych.

Samo raportowanie zaś odbywać się będzie zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości oraz wytycznymi do raportowania ESG, opracowanymi przez Giełdę Papierów Wartościowych. Dane te będą zatem umieszczane w sprawozdaniach rocznych jednostek jako jeden z ich elementów, obok wyników finansowych.

Kto już teraz musi wykonywać takie raportowanie i jak w świetle nowych przepisów zmieni się sytuacja w najbliższych latach? Kogo w tym czasie obejmie obowiązek raportowania?

Obecnie obowiązek raportowania dotyczy wyłącznie spółek zatrudniających ponad 500 pracowników i spełniających kryteria finansowe. Chodzi w tym przypadku o sumę bilansową powyżej 20 mln euro i/lub roczne przychody powyżej 40 mln euro. Od stycznia 2025 roku raportowanie ESG w Polsce i Unii Europejskiej stanie się obowiązkowe dla wszystkich dużych podmiotów spełniających co najmniej dwa z trzech następujących kryteriów:

• liczba zatrudnionych: 250 osób,
• przychody: 80 mln EUR,
• suma aktywów: 40 mln EUR.

Od 2026 roku natomiast w raporcie swoje wskaźniki ESG będą musiały ujawnić również średnie i małe spółki giełdowe.

Z jakich narzędzi korzystać przy tworzeniu raportów? Jak w ogóle je konstruować?

W Internecie dostępnych jest wiele narzędzi, które pozwalają na stworzenie właściwego raportu ESG. Część z nich jest niestety odpłatna. Raportowanie ESG obejmuje trzy zasadnicze obszary, a w każdym z nich wyróżnia się określone wskaźniki (o których była już mowa wyżej). Stworzenie raportu polega zatem na omówieniu poszczególnych elementów przyporządkowanych do kategorii: środowisko, społeczeństwo, zarządzanie (ład korporacyjny).

Jakie działania powinna podjąć firma, aby przygotować się do wdrożenia strategii ESG? Jak powinno wyglądać zarządzanie strategią?

Pierwszym etapem powinno być sprawdzenie, od kiedy dane przedsiębiorstwo będzie podlegać obowiązkowi raportowania. To da nam wiedzę, jak dużo czasu pozostało na przygotowanie. W kolejnym kroku należy zapoznać się z przepisami regulującymi tę kwestię oraz publikowanymi wytycznymi w zakresie raportowania. Następnie konieczne może okazać się przeprowadzenie audytu wewnętrznego w celu rozpoznania aspektów ESG występujących w danej firmie. Pozwoli to na wyznaczenie celów ESG, a także stworzenie odpowiednich procedur wewnętrznych, które ułatwią raportowanie oraz wdrożenie strategii. Każda firma powinna, rzecz jasna, samodzielnie wybrać elementy systemu, w których może wdrożyć ESG. Nie każdy przedsiębiorca ma bowiem do czynienia z emisją gazów cieplarnianych, związkami zawodowymi czy też rozbudowaną strukturą organów.

Jakie są największe wyzwania związane z wdrożeniem ESG?

Trudności rodzić może przede wszystkim rozpoznanie poszczególnych aspektów ESG występujących w danej firmie, a także wyznaczenie realnych celów w zakresie poprawy osiągnięć objętych kryteriami ESG. Dla wielu przedsiębiorców trudne będzie też zapewne sporządzenie pierwszego sprawozdania (raportu).

Czy wdrożenie ESG wpływa na konkurencyjność firmy na rynku? Jeśli tak, to w jaki sposób?

Wdrożenie ESG pozwala na ocenę przedsiębiorstw nie tylko poprzez ich wskaźniki finansowe, ale także środowiskowe i społeczne. Firmy dbające o rozwój w tym zakresie będą zapewne zyskiwać w oczach klientów i konsumentów jako podmioty odpowiedzialne, a przez to godne zaufania. Będzie to istotne zwłaszcza w sektorach o dużej konkurencji, w których o wyborze towaru lub usługi decydować mogą także czynniki pozaekonomiczne.

Czy ujawnianie informacji zawartych w raportach jest z perspektywy firmy bezpieczne? Czy nie dochodzi tutaj do złamania tajemnicy biznesowej?

Raportowanie ESG odbywać się będzie w ramach corocznej sprawozdawczości finansowej oraz na dużym poziomie ogólności. Sama publikacja poszczególnych wskaźników nie powinna zatem prowadzić do ujawnienia informacji poufnych czy też tajemnic przedsiębiorstwa. Faktem jest, że interpretacja ujawnianych informacji będzie cennym źródłem wiedzy o danym przedsiębiorstwie, jednak nie będzie to wykraczało znacząco poza ramy już publikowanych wskaźników finansowych. Kondycja danej firmy, a także prowadzona przez nią polityka inwestycyjna są bowiem widoczne już teraz w rocznych sprawozdaniach finansowych i w informacjach dodatkowych. Nie należy się zatem obawiać upubliczniania wiedzy w sferze działań zrównoważonego rozwoju. 

Jakie są potencjalne ryzyka prawne związane z niewłaściwym wdrożeniem ESG?

W skrajnych przypadkach może to być nałożenie kar finansowych i grzywien, o których była już mowa wcześniej, czy nawet pociągnięcie osób odpowiedzialnych do odpowiedzialności karnej. Nie można też wykluczyć ryzyka ujawnienia w raporcie informacji poufnych. Ryzyko to dotyczy zwłaszcza pierwszych raportów, gdy dana firma nie ma wdrożonych odpowiednich strategii w tym zakresie.

Jak wyglądają obecnie regulacje dotyczące ESG i jakie informacje z tym związane powinny śledzić polskie firmy?

Raportowanie ESG reguluje obecnie kilka głównych aktów prawa unijnego. Jak łatwo zauważyć, akty te są stosunkowo często uzupełniane lub aktualizowane. Warto zatem na bieżąco śledzić ustawodawstwo unijne w tym zakresie. W Polsce czekamy natomiast na kompleksowe wdrożenie Dyrektywy CSRD, które ma nastąpić poprzez zmiany m.in. ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. Konieczne jest monitorowanie prac legislacyjnych także i w tym zakresie. W kolejnych latach obowiązek raportowania ESG obejmować będzie firmy z kolejnych sektorów gospodarki, należy więc dostosować harmonogram wdrożenia do wyznaczonych dat.